Đợt dịch COVID-19 bùng phát lần thứ tư (đặc biệt bắt đầu từ tháng Bảy) đã khiến cho những mảng “màu xám” loang rất nhanh trong bức tranh toàn cảnh khu vực doanh nghiệp. Các doanh nghiệp vốn đã bị tổn thương lại càng trở nên khó khăn hơn bao giờ hết khi mà các nguồn lực dữ trữ đang cạn dần trong khi thị trường chưa có dấu hiệu phục hồi hoặc đang phục hồi rất chậm.
Trong bối cảnh đó, Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng kiến nghị 8 nhóm giải pháp để phục hồi thị trường sau đại dịch, tại Hội nghị Thủ tướng Chính phủ với doanh nghiệp năm 2021, ngày 8/8.
Sức chống chịu suy giảm
Theo số liệu báo cáo từ Bộ Kế hoạch và Đầu tư, số doanh nghiệp thành lập mới trong tháng Bảy đã giảm 34% so với cùng kỳ năm 2020. Tính chung bảy tháng, số doanh nghiệp đăng ký thành lập mới tăng 0,8% so với cùng kỳ năm 2020, đây là mức tăng thấp nhất trong giai đoạn 2016-2020 ( trung bình là 8,1%).
Trong khi đó, số doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường tăng 25,5% so với cùng kỳ năm 2020, riêng thành phố Hồ Chí Minh chiếm 29,1% tổng số doanh nghiệp rút lui của các nước; và đã xuất hiện nhiều hơn những doanh nghiệp quy mô vừa và lớn rút lui khỏi thị trường.
Vị tư lệnh ngành Kế hoạch và Đầu tư Bộ trưởng nhấn mạnh các số liệu đã chứng minh sức chống chịu của khu vực doanh nghiệp tiếp tục suy giảm.
Bên cạnh đó, đợt dịch là này đã xâm nhập và tác động tiêu cực tới các khu công nghiệp, khu chế xuất, nơi tập trung một lượng lớn các lao động, nhất là các tỉnh, thành phố phía Nam-khu vực kinh tế năng động nhất của đất nước. Theo Bộ trưởng, điều này có thể dẫn đến nguy cơ đứt gãy chuỗi cung ứng, sản xuất quy mô lớn, ảnh hưởng lớn đến kinh tế địa phương và cả nước.
Trước diễn biến dịch bệnh, ngành kế hoạch và đầu tư chỉ ra tám nhóm vấn đề khó khăn mà doanh nghiệp đang phải đối diện trong tình hình hiện nay.
Cụ thể, tổng cầu giảm mạnh khiến cho các đơn hàng, hợp đồng, sản lượng đều sụt giảm, trung bình nhu cầu trong các ngành đi xuống từ 40%-50%, nặng nề nhất là ngành hàng không, vận chuyển hành khách, du lịch, nhà hàng, khách sạn nhu cầu cắt giảm đến 70%-80%. Trong bối cảnh đó, doanh thu của các ngành đồng loạt giảm mạnh trên diện rộng, như ngành du lịch không phát sinh doanh thu, các nhà hàng, khách sạn bị tê liệt (từ tháng Tư trở lại đây) đồng thời doanh thu ngành hàng không đã sụt giảm trung bình 61% so với 2019, đợt dịch cao điểm đầu năm 2021 giảm 80% so với cùng kỳ năm 2020.
Trên thị trường, dòng tiền của doanh nghiệp bị thiếu hụt nghiêm trọng, gây ra khó khăn trong việc trang trải các khoản chi phí nhằm duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh (bao gồm như các khoản chi phí cho người lao động, tiền thuê mặt bằng, cửa hàng, nhà xưởng) trong khi phải tạm ngưng hoạt động.
Bộ trưởng chỉ ra việc thiếu hụt dòng tiền sẽ “bó buộc” các doanh nghiệp xoay xở trả lãi các khoản vay ngân hàng đúng hạn và điều này có thể dẫn đến tình trạng nợ xấu, nợ quá hạn, khó có thể tiếp cận các khoản vay mới.
Ngoài ra, các chi phí đầu vào, chi phí vận chuyển ngày một tăng cao dẫn đến tình trạng thiếu hụt nguyên, vật liệu đầu vào, làm đội chi phí giá thành sản xuất trong nền kinh tế. Báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho thấy tình trạng thiếu nghiêm trọng container rỗng, giá thuê container tăng 5-10 lần, chi phí vận chuyển logistics tăng từ 2-4 lần, có thời điểm lên đến 5 lần so với trước khi có dịch. Thêm vào đó, doanh nghiệp đang phát sinh nhiều khoản chi phí mới liên quan đến công tác phòng, chống dịch (như chi phí xét nghiệm, trang thiết bị để đáp ứng các điều kiện về kiểm soát an toàn dịch bệnh tại doanh nghiệp).
Về thị trường, báo cáo của cơ quan này khuyến cáo chuỗi cung ứng sản xuất, tiêu dùng và xuất khẩu có thể sẽ bị gián đoạn, đình trệ cục bộ do nhiều doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu bị ảnh hưởng phải trì hoãn hoặc hủy đơn hàng. Nếu đợt dịch bùng phát kéo dài, doanh nghệp có thể bị mất thị trường do bạn hàng thay đổi chuỗi cung ứng.
Dịch bệnh cũng khiến cho hoạt động lưu thông hàng hóa gặp khó khăn làm cho các doanh nghiệp bị chậm tiến độ giao hàng/nhập hàng, chi phí lưu kho, lưu bãi tăng, cước vận chuyển tăng, tình hình sản xuất kinh doanh bị ngưng trệ. Thêm vào đó, để cầm cự trước dịch bệnh nhiều doanh nghiệp phải thu hẹp quy mô, cắt giảm lao động… đồng thời các doanh nghiệp FDI đang gặp nhiều khó khăn với vấn đề nhập cảnh và giấy phép lao động cho chuyên gia nước ngoài.
Trong khi đó, các doanh nghiệp lại gặp khó khăn về tiếp cận các chính sách hỗ trợ của Nhà nước, do điều kiện của một số chính sách còn khá chặt chẽ, gây khó khăn cho đối tượng hỗ trợ, chưa bao quát hết các tình huống phát sinh trong thực tế, công tác thực thi có lúc, có nơi còn chưa chủ động, linh hoạt.
Nhận thức và xu hướng tiêu dùng mới
Tuy nhiên bên cạnh những khó khăn, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng chỉ ra dịch bệnh COVID-19 đã tạo ra những nhận thức mới cũng như xu hướng tiêu dùng mới. Theo đó, các mô hình, ngành nghề kinh doanh mới đã đem lại cơ hội thị trường và hình thành các chuỗi giá trị, liên kết mới.
“Chính vì vậy, các doanh nghiệp cần tiếp tục nỗ lực, chủ động có phương án ứng phó với các nguy cơ, khai thác và tận dụng mọi cơ hội để có thể sớm ổn định phục hồi và phát triển trong thời gian tới,” Bộ trưởng nhấn mạnh.
Nhận định diễn biến dịch bệnh COVID-19 tiếp tục có chiều hướng phức tạp với nhiều biến chủng mới, tốc độ lây lan nhanh và thị trường chưa có dấu hiệu phục hồi hoặc đang phục hồi rất chậm, Bộ Kế hoạch và Đầu tư kiến nghị thực hiện tám nhóm giải pháp trong ngắn hạn và dài hạn.
Với nhóm các chính sách, giải pháp cấp thiết cần triển khai ngay, bao gồm thực hiện các biện pháp, phòng chống dịch COVID-19 linh hoạt, hiệu quả, tạo điều kiện cho doanh nghiệp ổn định và duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh; phân bổ hợp lý, hiệu quả nguồn vaccine phòng COVID-19; nghiên cứu cơ chế cho phép doanh nghiệp tự mua dụng cụ tự xét nghiệm để chủ động xét nghiệm, đẩy mạnh việc công nhận hộ chiếu vaccine với các nước…
Hai là, đảm bảo lưu thông hàng hoá thông suốt, hiệu quả, khắc phục chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị bị gián đoạn; tổ chức và thực hiện “luồng xanh” hàng hóa quốc gia…, ứng dụng triệt để công nghệ trong kiểm soát điều kiện đi lại cho các phương tiện và người lao động, tống nhất các quy tắc phân loại chống dịch COVID-19 chung trên cả nước.
Thứ ba là hỗ trợ cắt giảm chi phí, tháo gỡ khó khăn về dòng tiền cho doanh nghiệp, như sửa đổi các chính sách về phí công đoàn, phí bảo trì đường bộ, giá bán điện cho, hỗ trợ tái cấu trúc nợ, gia hạn các khoản nợ cũ, giảm lãi suất cho các khoản vay và khẩn trương triển khai các chính sách hỗ trợ về giãn, giảm thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp sau khi được Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua.
Thứ tư, tháo gỡ khó khăn về lao động, chuyên gia và hướng dẫn tổ chức triển khai có hiệu quả gói chính sách hỗ trợ người lao động và người sử dụng lao động giá trị khoảng 26.000 tỷ đồng…
Về đối sách dài hạn, theo Bộ Trưởng Nguyễn Chí Dũng cần tạo nền tảng hỗ trợ doanh nghiệp phục hồi và phát triển.
Thứ nhất, xây dựng chính sách phát triển doanh nghiệp có tính chiến lược, khai thác lợi thế ngành, lĩnh vực để đón bắt cơ hội nhằm phục hồi nền kinh tế. Thứ hai, nâng cao hiệu quả triển khai chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa. Thứ ba, thúc đẩy hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo; đẩy mạnh triển khai phát triển kinh tế số; hỗ trợ phát triển các nền tảng thương mại điện tử; các ứng dụng công nghệ giao dịch thanh toán điện tử, hậu cần giao nhận…. Và cuối cùng, nâng cao hiệu quả hoạt động và khai thác dư địa của khu vực doanh nghiệp Nhà nước, củng cố, phát triển một số tập đoàn-doanh nghiệp Nhà nước quy mô lớn hoạt động hiệu quả, có vai trò dẫn dắt trong giai đoạn tới.
Bên cạnh đó, Bộ Kế hoạch và Đầu tư kiến nghị Thủ tướng Chính phủ sớm thành lập Tổ công tác đặc biệt của Thủ tướng Chính phủ về tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp và người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19.
Về phía cộng đồng doanh nghiệp, Bộ trưởng nhấn mạnh cần tiếp tục nêu cao tinh thần dân tộc, phát huy tính chủ động, tự lực, tự cường, nỗ lực vượt qua khó khăn, thách thức, chủ động đổi mới mô hình sản xuất kinh doanh, tái cấu trúc doanh nghiệp.
Bên cạnh đó, các tổ chức, hiệp hội cần chủ động nghiên cứu, đánh giá thách thức và thời cơ của ngành, lĩnh vực, kịp thời chia sẻ, hướng dẫn, hỗ trợ tư vấn cho doanh nghiệp hội viên và ngành hàng./.
